Pengenalan Kepada Kitab Sahih Bukhari

 Sahih Bukhari

Riwayat Hidup Imam al-Bukhari

Nama sebenar beliau ialah Abu ‘Abdullah Muhammad bin Ismail bin Ibrahim bin al-Mughirah bin Bazdabah al-Ju’fiy al-Bukhari. Beliau lebih dikenali dengan panggilan Imam Bukhari. Imam Bukhari diputerakan di Bukhara pada 13 Syawal tahun 194 Hijrah bersamaan 21 Julai 810 Masihi. Manakala sesetengah pandangan mengatakan bahawa Imam Bukhari lahir pada tahun 196 Masihi.

Imam Bukhari membesar di bawah jagaan ibubapa yang taat beribadah kepada Allah s.w.t. Menurut Ibn Hibban, bapa Imam Bukhari sangat berhati-hati dalam hal pemakanan terutamanya makanan yang ada keraguan (syubhah).  Apabila mendapati makanan yang mengandungi perkara-perkara syubhah, bapa Imam Bukhari akan cepat-cepat meninggalkannya. Dari sudut pegangan mazhab, bapa Imam Bukhari bermazhab Maliki. Selain itu, bapa Imam Bukhari terkenal sebagai salah seorang ulama hadith. Beliau pernah berguru dengan beberapa tokoh besar seperti Malik bin Anas, Hammad bin Zaid dan Ibn Mubarak.

Kehidupan Imam Bukhari sebenarnya banyak dipengaruhi didikan ibunya. Hal ini kerana bapanya meninggal ketika beliau masih kecil. Menurut Abu Shu’bah, Imam Bukhari dilahirkan dalam keadaan buta. Namun begitu, berkat doa ibunya yang tidak putus-putus kepada Allah s.w.t. menyebabkan Allah s.w.t memakbulkan doa beliau dan menjadikan Imam Bukhari melihat semula.

Sewaktu usia Imam Bukhari mencecah 18 tahun, beliau mula mengarang beberapa buah di antaranya  Qadaya al-Sahabah wa al-Tabi’in (kitab ini tidak dijumpai sekarang). Kitab-kitab karangan beliau yang lain adalah Raf al-Adyan, Qiraat Khalf al-Iman, al-Tafsir al-Kabir, al-Musnad al-Kabir, Tarikh Soghir, Tarikh Awsat, Tarikh Kabir, al-Adab al-Mufrad, Birr al-Walidain, al-Du’afa’, al-Asyribah, al-Hibah, Asamik al-Sahabah, al-Wuhdan, al-Mabsuth.

Sepertimana tradisi kebanyak tokoh ilmu hadith, Imam Bukhari turut mengembara untuk mencari ilmu. Pengembaraan beliau bermula di Makkah semasa mengerjakan ibadah haji bersama ibunya dan abangnya Ahmad. Antara negara yang pernah dilalui oleh Bukhari ialah Khurasan, Iraq(Baghdad), Hijaz, Syam, dan Mesir. Imam Bukhari paling banyak mengembara ke Baghdad iaitu sebanyak 8 kali.

Oleh kerana Imam Bukhari banyak mengembara mencari ilmu, beliau menemui dan mempelajari dengan ramai tokoh terkenal dalam pelbagai bidang. Di antara guru-gurunya ialah Ibrahim bin Hamzah al-Zubairi, Ibrahim bin Munzir al-Khuzaimi, Ahmad bin Hanbal, Ahmad bin Abi Tayyib al-Marwazi, Abi al-Nadhar Ishak bin Ibrahim al-Faradisi, Ishak bin Rawahi, Thabit bin Muhammad al-Syibani al-Zahidi, Jaa’far bin Abdullah al-Silmi al-Balkhi, Abil Yaman al-Hikami bin Nafi’, Khalid bin Mukhalid, Abi Hashim al-Bihaq bin Mukhalid, Talaq bin Ghanam al-Nakha’I, Sa’id bin al-Hikam bin Abi Maryam, Said bin Sulaiman al-Wasiti, Sulaiman bin Harb, Ali bin al-Madini, Abi Naim al-Fadli bin Dakin, Kubaishah bin ‘Uqbah, Kutaibah bin Sa’id, Qais bin Hafz al-Darimi, Muhammad bin Asabah al-Daulabi, Abi Tsabit Muhammad bin ‘Ubaidillah a-Madini, Muhammad bin Fadli al-Sadusi, Muhammad bin Yusuf al-Faryabi, Ibrahim al-Bakhri, Abi Salma Musa bin Ismail Atabawwazuki, Naim bin Hamad al-Marwazi, Abi Khalid Hisyam bin ‘Abdil Muluk al-Thayarusi, Yahya bin ‘Abdillah bin Bakhir dan Yahya bin Mu’in.

Selain daripada mendalami bidang hadith, Imam Bukhari juga terkenal sebagai seorang pakar dalam bidang-bidang lain terutamanya bidang fiqh.  Menurut Imam Ibn Khuzaimah “…. Tidak ada orang yang bernaung di bawah lengkung langit sehebat Muhammad bin Isma’il dan menghafazkan hadith – hadith Rasulullah. Selain itu, ia termasuk seorang mujahid dalam ilmu fiqh yang memiliki kecermatan yang menakjubkan dalam mengkonklusikan suatu hadith, sebagaimana anda saksikan dalam sahihnya…”.

Kerana kehebatan ilmu beliau, Imam Bukhari mempunyai ramai anak murid. Antara murid-muridnya yang terkenal adalah Imam al-Tirmidzi, Ibrahim bin Ishak al-Harbi, Ibrahim bin Ma’qal al-Nasafi, Ibrahim bin Musa al-Jawzi, Abu al-Husin bin Al-Hajjaj bin Muslim al-Qusyairi al-Naisaburi, Ishak bin Dawud al-Sofi al-Tastari, Jaa’far bin Muhammad bin Musa al-Naisaburi al-Hafizi, Jaa’far bin Muhammad al-Qattan, Husain bin Isma’il al-Muhamili, Abu Yahya Zakaria bin Yahya al-Bazzas, ‘Abdullah bin Ahmad bin ‘Abd a-Salam Al-Khalaf al-Naisaburi, Abu Bakar ‘Abdullah bin Abi Dunia, ‘Abdullah bin ‘Abd al-Rahman bin al-‘Asqar al-Qadi, Ibn Abi Hatim dan Ibn Khuzaimah.

Imam Bukhari meninggal dunia di Samarkhand pada malam hari raya fitrah tahun 256 Hijrah bersamaan 31 Ogos 870 Masihi. Beliau meninggal dunia semasa usia baru mencecah 62 tahun.

SUMBANGAN IMAM BUKHARI DALAM HADIS

Imam Bukhari lahir semasa zaman percampuran hadith. Ketika itu berlakunya percampuran antara hadith – hadith dari Rasulullah s.a.w dan hadis palsu rekaan musuh-musuh islam. Kelahiran Imam Bukhari seolah-oleh membuka lembaran baru dalam bidang hadith terutama dalam menjernihkan kembali hadith-hadith Rasulullah s.a.w.

Kehebatan Imam Bukhari dalam hadith tidak dapat dinafikan oleh sesiapapun terutamanya  dalam penghafalan hadith-hadith. Menurut Abu Ahmad bin Adiy… “Aku mendengar sesetengah ulama yang menceritakan bahawa Muhammad bin Ismail al-Bukhari suatu hari datang ke Baghdad, kemudian para ulama hadith berkumpul bersama beliau untuk mendengar sebuah hadith. Kemudian ulama hadith tersebut sengaja memutabelitkan kesahihan matan dan sanad hadith untuk menguji beliau dapat menjawab bahawa sanad dan matan hadith tersebut tidak betul dan memperbetulkannya kembali.

Dalam penghafalan hadith, Imam Bukhari dikatakan juga menghafal serratus ribu hadith-hadith sahih dan dua ratus ribu hadith tidak sahih. Bahkan ada yang mengatakan Imam Bukhari sebenarnya telah menghafaz melebihi sejuta buah hadith. Oleh kerana kehebatannya, ramai tokoh-tokoh ilmuan Islam memujinya. Antara pujian yang dilemparkan kepadanya ialah

1. Muhammad Ali pengarang buku ‘The Religion of Islam’ menekankan dalam bab terakhir bukunya… “dalam tempat pertama, Bukhari tidak dipersoalkan lagi kedudukannya sebagai seorang yang pertama(teratas), sedang ahli-ahli hadith yang lainnya meniru caranya di dalam penulisan dan penyelidikan hadith….”.

2. Al-Darimi berkata : Aku telah melihat para ulama di Haramain, Hijaz, Syam dan Iraq, tetapi aku tidak melihat seorang yang seperti Muhammad bin ‘Isma’il, beliau adalah orang yang lebih faqih daripada kamu dan orang yang lebih layak dalam menuntut ilmu”.

PENGENALAN KEPADA SAHIH BUKHARI

Nama Kitab

Nama asal kitab Sahih Bukhari ialah al-Jami’ al-Musnad al-Sahih al-Mukhtasar Min Hadith Rasul Allah Wa Sunan Wa Ayyamihi. Kitab ini lebih terkenal dengan panggilan Sahih Bukhari. Hal ini mungkin kerana lebih mudah disebut dan ketokohan yang ada dalam diri Imam Bukhari sendiri.

Hadith-Hadith dalam Sahih Bukhari

Hadith-hadith yang terdapat dalam Sahih Bukhari adalah hadith-hadith yang sahih dari Rasulullah s.a.w. Imam Bukhari sendiri pernah berkata “Aku tidak meriwayatkan di dalam kitabku ini kecuali hadith-hadith sahih yang aku tinggalkan. Walaupun begitu sekiranya diteliti, terdapat juga hadith yang dikategorikan sebagai hadith Mauquf, Maqtu’, dan hadis Muallaq yang disebutkan di dalam sahih ini. Namun begitu, hadith-hadith hanya sekadar matabi’ sahaja dan bukan asas penulisan ini.

Bilangan hadith yang terdapat di dalam Sahih Bukhari adalah 9082 hadith. Daripada jumlah tersebut, terdapat sebanyak 6397 hadith sahih termasuk hadith yang diriwayatkan secara berulang-ulang. Manakala hadith-hadith yang tidak berulang pula terdapat 2523 buah hadith. Hadith-hadith ini tidak termasuk hadith-hadith tambahan iaitu hadith mu’allaq kerana hadith ini tidak dikira sebagai hadith asal Sahih Bukhari.

Hadith yang dikumpulkan ini adalah hasil analisis beliau terhadap 600 000 hadith yang telah dihafaznya. Manakala pandangan yang lain menyatakan 700 000 hadith. Hadith-hadith yang terdapat di dalam Sahih Bukhari meliputi perbahasan tentang aqidah, hukum-hakam, ibadah. Kelebihan-kelebihan, sejarah, tafsir, dan disusun mengikut bab-bab tertentu.

Metodologi Penulisan

Menjadi suatu tradisi ilmiah, pastiya penulisan tersebut mempunyai metodologi penulisannya tersendiri walaupun penulisnya tidak menyatakan metodologinya. Begitu juga dengan Imam Bukhari, sewaktu menghasilkan kitabnya itu, Imam Bukhari telah meletakkan metodologi-metodologi tertentu agar kitabnya dalam dihasilkan dengan baik. Sesuai dengan kata-katanya sewaktu hendak memasukkan sesuautu hadith “ Aku tidak meletakkan sesuatu hadith di dalam kitab sahihku melainkan aku solat rakaat terlebih dahulu”.

Imam Bukhari sepertimana beberapa tokoh penulis tidak menyatakan metodologi penulisannya. Akan tetapi ulama selepasnya mengkaji dan membuat satu ketetapan mengenai rekod penulisan beliau. Sepanjang 16 tahun kau menyiapkan penulisan ini, pelbagai metodologi beliau gunakan sehingga menjadikan karya ini diiktiraf sebagai kitab hadith paling sahih.

Syarat-Syarat Hadith dalam Sahih Bukhari

1. perawi hadis mestilah seorang yang adil, thiqah dari sudut riwayat dan sifat sifatnya.

2. Hadith-Hadith tersebut mestilah bersambung sanadnya kepada Rasulullah s.a.w.

3. hadith-hadith tersebut mestilah disandarkan kepada Rasulullah s.a.w bukan hanya setakat sahabat dan tabi’in.

4. perawi yang meriwayatkan hadith mestilah mengambil sendiri hadith daripada gurunya dan tidak memadai hanya sekadar hidup sezaman.

Susunan Hadith

Dari sudut penyusunan kitab hadith, para muhadithin mempunyai metodologi-metodologi tertentu. Sebagai contoh Imam al-Tirmidzi di dalam sunannya menyusun mengikut bab-bab di dalam feqah manakala Imam Ahmad bin Hanbal pula menyusun mengikut nama-nama sahabat. Di dalam hal ini, Imam Bukhari mempunyai cara tersendiri dalam penyusunan kitab beliau.

Imam Bukhari menyusun hadith-hadith mengikut bab-bab tertentu di dalam Sahih Bukhari. Beliau membahagikan hadith-hadith di dalam 97 Kitab yang meliputi hukum feqah, ibadah, muamalah dan sirah. Imam Bukhari kemudiannya membahagikan Kitab-Kitab ini dengan bab-bab tertentu sesuai dengan hadith yang dimasukkan. Sebagai contoh di dalam Kitab al-‘Ilmi, Imam Bukhari membahagikannya kepada 53 bab bermula dengan “Bab Fadl al-‘Ilmi” dan berakhir dengan “Bab Man Ahaba al-Sail Bi Akhthari Minma Saalahu”.

Kitab-Kitab Syarah

Oleh kerana kitab Sahih Bukhari merupakan semata-mata kitab himpunan hadis sahih, ramai ulama selepas itu mengambil inisiatif mengarang kitab syarah kepada kitab tersebut. Antaranya kitab-kitab syarah kepada Sahih Bukhari adalah

1. Ibn Hajar al-‘Asqalani mengarang kitab Fath al-Bari Bi Syarh al-Bukhari.

2. Al-Kirmani Muhammad bin Yusuf mengarang kitab al-Kawakib al-Darari Fi Syarh Sahih al-Bukhari.

3. Mahmud bin Ali al-Ayni mengarang kitab ‘Umdah al-Qari.

4. Ibn Muhammad al-Khatabi mengarang kitab A’lam al-Muhaddith.

Pendapat Ulama Tentang Sahih al-Bukhari

Kerana kehebatan Sahih Bukhari, ramai ulama memberi komen baik tentang kitab tersebut. Menurut Rosmawati bt Ali @ Mat Zin, kemuncak kepada pengembangan hadith bermula dengan kemunculan Imam Bukhari dengan kitabnya Sahih al-Bukhari. Kemudian barulah disusuli dengan beberapa tokoh dengan karya masing-masing yang kemudiannya dikenali dengan Sunan al-Sittah.

Ibn Subki pula pernah menyatakan “ Kitab Bukhari Jami’ Sahih itu sebesar-besar kitab Islam sesudah kitab Allah al-Quran. Hafiz Ibn Kathir menyimpulkan bahawa para ulama telah ijma’ untuk menerima kitab Sahih al-Bukhari dan keabsahan isinya.